नेपाल राष्ट्र बैंक : मुलुकको केन्द्रीय बैंक

 



राष्ट्र बैंक ऐन, २०१२ अनुसार २०१३ साल वैशाख १४ गते नेपाल राष्ट्र बैंकको स्थापना भएको हो । नेपाल राष्ट्र बैंक मुलुकको केन्द्रीय बैंक भएकाले यस ले मूलत : मुलकको मौद्रिक प्रणालीलाई सञ्चालन र नियमन गर्दछ । यसैले केन्द्रीय बैंकलाई ‘मौद्रिक अधिकारी’ र ‘नियामक निकाय’ पनि भन्ने गरिएको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले नेपाली मुद्राको व्यवस्थापन गर्ने, मौद्रिक नीतिको सञ्चालन गर्ने, सरकारको बैंक तथा बैंकहरूको बैंकका रूपमा भूमिका निर्वाह गर्दै आएको छ । हरेक मुलुकमा एउटा मात्र केन्द्रीय बैंक रहन्छ । यसको अर्थ कुनै पनि मुलुकको मौद्रिक प्रणाली एकै खालको हुने गर्दछ । नेपाल राष्ट्र बैंक नेपालको वित्तीय प्रणालीको नियामक तथा सुपरिवेक्षकीय निकाय हो । नेपाल राष्ट्र बैंक स्थापना हुनुभन्दा अघि २००२ सालमा सदर मुलुकी खानाबाट नेपाली नोट निष्कासन गरिएको थियो ।

नेपाल राष्ट्र बैंकको दूरदृष्टि (Vision) र लक्ष्य (Mission) :

दूरदृष्टि (Vision) – आधुनिक, गतिशील, विश्वसनीय एवम्‌ प्रभावकारी केन्द्रीय बैंक

लक्ष्य (Mission) – सबल तथा प्रभावकारी मौद्रिक, विदेशी विनिमय एवम्‌ वित्तीय क्षेत्र नीतिहरूका माध्यमबाट समग्र आर्थिक स्थिरता कायम राख्ने ।





नेपाल राष्ट्र बैंकका उद्देश्यहरू

नेपाल राष्ट्र बैंक ऐन, २०५८ को दफा ४ मा उल्लेख भएअनुसार नेपाल राष्ट्र बैंकका उद्देश्यहरू यस प्रकार छन्‌:

आर्थिक स्थायित्व र अर्थतन्त्रको दिगो विकासका निमित्त मूल्य र शोधनान्तर स्थिरता कायम गर्नका लागि आवश्यक मौद्रिक तथा विदेशी विनिमय तीति निर्माण गरी सोको व्यवस्थापन गर्ने,
वित्तीय सेवाको पहुँच अभिवृद्धि र बैंकिङ तथा वित्तीय क्षेत्रको स्थायित्व कायम गरी बैंकिङ तथा वित्तीय प्रणालीप्रति सर्वसाधारणको विश्वसनीयता अभिवृद्धि गर्ने,
सुरक्षित, स्वस्थ तथा सक्षम भुक्तानी प्रणालीको विकास गर्ने ।
नेपाल राष्ट्र बैंकका काम, कर्तव्य र अधिकार

नेपाल राष्ट्र बैंक ऐन, २०५८, दफा ५ मा उल्लेख भएबमोजिम नेपाल राष्ट्र बैंकका काम, कर्तव्य र अधिकारहरू यस प्रकार छन्‌ :

बैंक नोट तथा सिक्का निष्कासन गर्ने,
मूल्य स्थिरता कायम गर्न आवश्यक मौद्रिक नीति तर्जुमा गर्ने र सो नीति कार्यान्वयन गर्ने, गराउने,
बिदेशी विनिमय नीति निर्माण गर्ने तथा सो नीति कार्यान्वयन गर्ने,गराउने,
बिनिमय दर पद्धति निर्धारण गर्ने,
विदेशी विनिमय सञ्चितिको व्यवस्थापन र सञ्चालन गर्ने,
वाणिज्य बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई बैंकिङ तथा वित्तीय कारोबार गर्न इजाजतपत्र जारी गर्ने, त्यस्तो कारोबारका सम्बन्धमा आवश्यक नियमन, निरीक्षण, सुपरिवेक्षण तथा अनुगमन गर्ने,
नेपाल सरकारको बैंकर, सल्लाहकार तथा वित्तीय एजेन्टका रूपमा कार्य गर्ने,
वाणिज्य बैंक तथा वित्तीय संस्थाको बैंक तथा अन्तिम क्रणदाताका रूपमा कार्य गर्ने,
भुक्तानी, फर्छयाट (क्लियरिङ) तथा हिसाब मिलान (सेटलमेन्ट) पर्द्धातको स्थापना तथा प्रवर्द्धन गरी सो कार्यलाई नियमित गर्ने,
तरलता व्यवस्थापनका निमित्त आवश्यक उपकरणका माध्यमद्वारा खुला बजार कारोबार सञ्चालन गर्ने,
बैंकको उद्देश्य हासिल गर्नका निमित्त बैंकले गर्नुपर्ने अन्य आवश्यक कार्यहरू कार्यान्वयन गर्ने, गराउने।

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

फाइलिङ भनेको के हो?यसका उद्देश्यहरु लेखी फाइल राख्ने तरिकाहरु उल्लेख गर्नुहोस्।

1.फाइलिङ:- >कार्यालयमा दैनिक रूपमा प्राप्त हुने चिठीपत्र, लिखत टिप्पणी र अन्य महत्वपूर्ण कार्यालयीय कागजात आदिको भविष्यमा आवश्यक पर्दा तुरुन्त प्राप्त गर्न सक्ने गरी व्यवस्थित, वैज्ञानिक एवं क्रमबद्ध रूपमा अभिलेख राख्ने कार्यलाई फाइलिङ भनिन्छ । > कागजातलाई प्राथमिकताका आधारमा वर्गीकरण गरी उचित व्यवस्थापन गर्ने कार्य नैे फाइलिङ हो ।  सुरक्षा, शीघ्रता, लचकता, सरलता, मितव्ययिता, अनुक्रमिका आदि असल फाइलिङ प्रणालीमा हुनुपर्ने गुणहरू हुन् । 2.फाइलिङको उद्देश्य:- भविष्यमा खोजेको बखत तुरुन्तै पाउने गरी कागजपत्र फाइलमा सुरक्षित राख्नु फाइलिङको प्रमुख उद्देश्य हो । फाइलिङका अरू उद्देश्य निम्न छन :- >आवश्यक परेको समयमा प्रमाणको रूपमा कागजात जुटाउनु । >कार्यहरूलाई दोहोरिन नदिनु । >एक अर्कामा तुलना गर्न सहयोग गर्नु । >कार्यालयमा सूचना एवं प्रतिवेदन सजिलै उपलब्ध गराउनु । >अनुगमन र मूल्याङ्कनको कार्यमा सहयोग गर्नु । >कार्यालय व्यवस्थापन गर्नु। >कार्यालयको कार्यकक्ष आकर्षक बनाउनु आदि। 3.फाइल राख्ने तरिकाहरू:- >कागजातहरू सुरक्षित हुने गरी फाइलमा मिलाएर राख्ने कार्य फाइ...
Read more

कर्जा अपलेखन भनेको के हो?कर्जा अपलेखन किन गरिन्छ?

1.कर्जा अपलेखन:- >BFIs ले प्रदान गरेको कर्जा बैंक तथा वित्तीय संस्थाको अभिलेख मा आएको हुन्छ,उक्त अभिलेखलाई हटाउने कार्य लाई नै कर्जा अपलेखन भनिन्छ। >बैंकले कर्जा सकार गरेमा आफुले कर्जा नोक्सानी व्यवस्थामा रहेको कोषबाट कर्जा चुक्ता गर्दा  ऋणिले ऋण चुक्ता गर्दा कर्जा असुलिन्यायधिकरण मार्फत कर्जा असुली अन्तर्गत धितो लिलामी हुँदा कर्जा अपलेखन हुने गर्दछ। 2.कर्जा अपलेखन निम्न कारणले गरिन्छ:- >ideal सम्पत्ति लाई न्यूनीकरण/हटाउन का लागि  >bfis को नाफालाई वृद्धि गर्नका लागि  >व्यावसायिक कार्य निरन्तर सञ्चालनका लागि  >निस्कृय कर्जा सम्पत्ति को मात्रा थाहा पाउनका लागि  >जोखिम न्यूनीकरण गर्नका लागि  >करको दायित्व न्यूनीकरण गर्न >कर्जा प्रदान गरिएको ऋणि लाई प्रभावकारी नियमन निरीक्षण गरि बाकी कर्जा लाई असल कर्जामा राख्नका लागि  >Loan loss provision मार्फत कर्जा अपलेखन गरि ऋणि लाई कालो सुचिमा राख्नका लागि आदि। 3.निष्कर्ष:- कर्जा अपलेखन गर्नाले provision को कोषबाट वा ऋणिको धितो बाट वा ऋणिले आफैं वा अरुको सम्बन्धित व्यक्तिले ऋण चुक्ता गरि...
Read more

Good For Payment Cheque

 Good For Payment Cheque चेकमा लेखिएका रकम भुक्तानी गनन सुनननितता प्रदान गनन भुक्तानी योग्य छ भनन सम्बखित बैंकले  प्रमाखतत गरेको चेकलाई गुड फर पेमेन्ट चेक भननन्छ । यस्तो चेक बनाउन िातावालालेआफ्नो िातामा  चेकमा लेखिने रकम जम्मा गरी चेक कानिन्छ । यो चेक बैंकले के नि शुल्क नलएर प्रमानित गरेको हुन्छ ।  यस्तो चेक नलई आउनेलाई बैंकले तोनकएको समय नभत्र भुक्तानी नदन बैंक वाध्य हुनेछ । अरु चेकमा जस्तो गुड फर पेमेन्ट चेकमा भुक्तानी नहुने डर हुुँदैन । नकननक, बैंकले यस्तो चेक जाुँच गने  क्रममा नैिातामा मौज्दात भए नभएको, िस्ताक्षर वा नमनत नमले ननमलेको, अंक र अक्षरमा फरक परे  नपरेको लगायतका नवषयमा यनकन गररसके को हुन्छ । साथै गुड फर पेमेन्ट चेक बराबरको रकम  सम्बखित िातामा नै रोक्का गररएको हुन्छ वा अन्य आन्तररक िाता (मानजनन िातामा) िर ान्सफर गररएको  हुन्छ । यसथन, गुड फर पेमेन्ट चेकलाई नवत्तीय कारोबारमा नगदसरि मान्यता र नवश्वास गररन्छ । गुड फर पेमेन्ट गने चेकको साथमा ननवेदन नदएपिात् नननित शुल्क नलएर बैंक तथा नवत्तीय संस्थाले सो  चेकलाई गुड फर पेमेन्ट भनी प्रमा...
Read more